به مناسبت ورود بازار به اعتراضات!
در تنگناهای امروز ایران، ظاهرا بازار هم به میدان آمده و عده ای می کوشند به حضور بازار نقش بسیار پر رنگی بدهند. در این نوشته کوتاه، ویژگی تاریخی بازار ایران با نمونه هایی آورده شده تا معلوم شود که بازار چیست و چه می خواهد!
بازار همیشه یادآور وجود سرمایه است. سرمایه ای که خرید می کند، با قیمت بیشتر می فروشد و سود می کند!
بازار ایران اگرچه کارش با سرمایه است، اما در طول تاریخ ایران هیچ وقت به نظام سرمایه داری تبدیل نشد. یعنی سرمایه اش را برای تولید بکار نبرد. فقط کارش توزیع بوده و بدست آورده سود از خرید و فروش!
دلایلش هم چنین اند:
۱ - چرا سرمایه در بازار ایران هیچوقت به سرمایه داری تبدیل نشد؟ اولین دلیلش وضعیت نامساعد حاکمیت در ایران است بویژه پس از حمله اعراب به ایران.
در تمام دوران پیش از حمله اعراب حدود ۱۲۰۰ سال فقط ۶ حکومت داشته ایم. اما:
بعد از حمله اعراب تا کنون ۴۶ حکومت داشته ایم!!
از زمان حمله اعراب به ایران نزدیک به ۱۴۰۰ می گذرد. اگر ۱۴۰۰ بر ۴۶ تقسیم کنید، یعنی هر سی سال یک حکومت داشته ایم. تازه چه حکومت هایی!
خب در چنین سرزمینی کدام بازاری حاضر است سرمایه اش را بکار تولید بیاندازد تا در طولانی مدت از آن سود ببرد؟ اما خرید و فروش بسیار زودتر سود می دهد. این است یکی از دلایل مهمی که سرمایه تجاری ایران - بازار - هرگز وارد نظام سرمایه داری - در دوره پس از حمله اعراب - نشد.
۲ - استبداد. حاکمیت ایران از اول تاریخ تا زمان حاضر استبدادی بوده است.
هر کدام می آمدند، نه تنها دست آوردهای یکی قبلی را نگه نمی داشتند، بلکه آن را غارت می کردند ، می کشتند و می سوزاندند. در نتیجه نه انباشت سرمایه مادی داشته ایم نه انباشت سرمایه معنوی . ببینید چند دانشمند مانند بوعلی یا رازی پس از صفویه داشته ایم؟ هیچی! هر بخواهید ملا و فقیه داشته ایم!
در چنین حکومت هایی بازار برای حفظ سرمایه اش راه های گوناگونی را انتخاب کرده است:
الف - نزدیکی به حاکم و حکومت : به این گزارش محلی توجه کنید:
- جناب صاحبدیوان فراشباشی خود را به بعضی بلوکات فرستاده که سوای جنس خودشان، هر جا، هرکس جنسی انبار کرده ، انبارها را شکسته و اجناس را حمل به شیراز نمایند… »
وقایع اتفاقیه- به کوشش سعید سیرجانی ص ۲۴۵
بنابراین فقط سرمایه تجار نزدیک به حاکم از چنین دستوری در امان ماندند!
امروز هم کدام سرمایه دار است که جدا از دستگاه حاکمیت توانسته باشد، سرمایه اش را حفظ کند؟ و امروز :
«
سرمایه‌گذاران تمام این نگرانی‌ها را در محاسبات خود لحاظ می‌کنند. آنها حساب می‌کنند و احساس آرامش نمی‌کنند. بی‌جهت نیست که در کشورمان سرمایه‌های بزرگ تجهیز نمی‌شود، کسب‌وکارهای عظیم تشکیل نمی‌شود. بی‌دلیل نیست که علاقه به فعالیت‌های بازرگانی بیش از کسب‌وکارهای تولیدی است و بی‌خود نیست که سرمایه‌گذاران جیب‌های خود را به این سرزمین نمی‌دوزند. در جایی که سرمایه‌گذاران احساس ناامنی می‌کنند، سرمایه به زحمت می‌نشیند و سرمایه‌گذاران به‌سختی آرام می‌گیرند…
برای مثال زوال بسیاری از برندهای قدیمی مانند ارج، آزمایش، پارس الکتریک، کفش ملی و الخ بیشتر از هر عاملی متاثر از سیاست‌های نادرست سلب مالکیت در ادوار گذشته بوده است. یکی از این سیاست‌های اشتباه، قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران است که در سال ۱۳۵۸ مصوب شد و دستور به مصادره 50 شرکت بزرگ مربوط به سرمایه‌داران و همچنین ملی شدن بانک‌های کشور در آن دوران داد. این مساله موجب شد، مالکیت این برندها در اختیار مدیران حقوق‌بگیر و دولتی بیفتد که چندان برای شرکتی که مال خودشان نبود، دلسوزی نکردند و نتیجه‌اش مرگ زودرس این برندها بود.
مساله تعرض به حقوق مالکیت امروزه نیز به شیوه‌های مختلف مانند دخالت در قیمت‌گذاری، مبارزه با فساد و طرح شعارهایی مانند پول‌های بادآورده و... در کشور ما در حال اجراست که خب نتایج این موضوع را به وضوح در فضای کسب‌وکار کشور مشاهده می‌کنیم. »
ب - روحانیت - که یکی از دریافت کنندگان عمده ی سودهای تجاری به صورت وجوهات شرعیه، نذورات، موقوفات، تامین هزینه های مجالس سوگواری، روضه و …این هم یک نمونه محلی :
چهار شنبه اول رمضان ۱۳۱۷
… دو سه روز است که پول سیاه بکلی پیدا نمی شود و خیلی بدین واسطه عرصه بر مردم تنگ است. چندی بود که شصت شاهی یک قرآن رواج بود. حال هر کس پول سیاهی دارد بیشتر اهل کسبه جمع کرده نگاه داشته اند. خیال دارند چهل شاهی یک قرآن رواج بدهند که منفعت برده باشند …
مردم اجماع کرده در مسجد وکیل پیش حاجی سید علی اکبر فال اسیری رفتند. حاجی سید علی اکبر هم به حکم خودش حکم کرد که چهل شاهی یک قرآن رواج باشد. مقصود اهل کسبه هم و آنهایی که پول سیاه جمع کرده بودند، همین چهل شاهی بود… پول سیاه هم بسیار شده است.»
وقایع اتفاقیه - ص ۵۹۳
به این ترتیب با یک فتواین حاج سید علی اکبر فال اسیری، برای هر قرآن ، بیست شاهی از جیب مردم شیراز به جیب تجار و صرافان رفت!!! با این فتوا، بخشی از هزینه ی لازم برای روحانیت درآمد!!
و اکنون می بینیم که برای ریختن چنین سودهایی بجیب سرمایه داران بازار انواع و اقسام موسسات کلاهبرداری مالی تشکیل و پس اندازهای اندک مردم را با ترفندهای نو بالا می کشند.
پ - خارجی ها-
- عده ای که امکان داشتند، خود را به کمپانی های خارجی وابسته می کردند تا زیر پرچم آنان سرمایه و جان خود را از یورش های احتمالی حکام محلی و شاهان در امان نگه دارند :
- حاجی محمد مهدی تاجر دهدشتی وکیل عالیجنابان « کری یال » و « کمپنی » می باشد… »
البته فقط به خارجی ها تکیه نداده اند بلکه برای محکم کاری هم با روحانیت دست می دهند هم با حاکم . بقیه گزارش چنین است:
- … خویشی با امام جمعه دارد. در باغ خودش … شب از معین الشریعه پسر امام جمعه که داماد مرحوم معزالملک است با میرزا یوسف پسر مرحوم معزالملک که داماد امام جمعه است و میرزا آقای سید مشیرالملکی که داماد مرحوم معزالملک است وعده می خواهد »
وقایع اتفاقیه - ص ۳۲۸
نسبت ها و روابط را نگاه کنید. می توانید نمونه های زنده اش راهم در دور و بر امروزتان بیابید!!
۳- این سرمایه داری - بازار - شرکتش در تولید - دست بالا - سلف خری است و در نتیجه هیچ گونه شرکت مستقیم و نیز مدیریت در تولید ندارد. یک گزارش در مورد تنباکو :
- باید دانست تنباکوی معتبر ایران مال فارس است…رسم حکام بر این بود که هر سال در اوایل بهار مالیات را حواله می کردند… من ( میرزا علی اصغرخان اتابک معروف به امین السلطان ) … بدعتی نهاده … دولت را محرک شدیم دو ماه به آخر سال مانده از بابت مالیات آینده مبلغی از حکام مساعده بگیرند. حکام هم معین است که آن مبلغ را از رعیت می گیرند. ..زارع بیچاره بی پول، حاصل یک قطعه زمین را که صد تومان قیمت دارد، از سر ناچاری به تجار متمول شیرازی سلم به بیست تومان می فروشد… تجار شیرازی که این فایده و نفع کلی را می برند در تمام مملکت فارس پنجاه شصت نفرند ..»
سیاستگران دوره قاجار - خان ملک ساسانی - ص ۲۱۲
این واقعیت بازار و سرمایه داری بازاری ایران است. به همین دلیل هیچ اقتصاددانی ونظریه ی اقتصادی از درون این سیستم بازاری بیرون نیامده است و همه ی آنچه از نظام ها و نظریه های اقتصاد داریم، مربوط به اقتصاد دانان و نظریه پردازان نظام سرمایه داری اروپا است.
واقعیت اقتصاد بازاری ایران خیلی ساده است : سود، از هر سو که آید ، خوش آید. چه به ضرر تولید کننده داخلی باشد چه به نفع وارد کننده خارجی باشد. چه از راه قانون باشد، چه بی قانونی، چه با بند و بست باشد، چه با حساب وکتاب. اگر روزی تنباکو، قالی بود و گندم و جو. امروز جایشان به کالایی مانند تلویزیون، گوشی تلفن، اتومبیل …. داده است.
این چه احتیاجی به نظریه پردازی دارد؟
در ذهنیت بازار بطور تاریخی حقوق انسانی جایش را با سود مالی عوض کرده است. بنابراین باز هم باید حواسمان باشد که به اعتصابات بازار بهایی بیش از اندازه ندهیم و مانند آقای طبرزدی به امید بازار نباشیم.
زیرا وقتی به شرایطی رسید که سودش تضمین شد، همه چی برایش عالی است و به دیگر مسائلی که اینجا شمرده شد:
کاری ندارد!
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر