مسئولیت پذیری یکی دیگر از عناصر دموکراسی است. فرد یا افرادی که از طرف مردم به نمایندگی در مقامی انتخاب می شوند، باید جوابگوی کاستی هایی باشند که مسئولیتش را پذیرفته اند. بررسی این بعد از دموکراسی در قرآن، مطالب جالبی را برای نگارنده روشن کرد و نتیجه این شد که این بخش - برای جلوگیری از قاطی شدن و نیز بدرازا کشیدن مطالب - به دو بخش تقسیم شود:
1 – مسئولیت پذیری در قران بدون توجه به گفتمان آن در دموکراسی.
2 - تفاوت های مسئولیت پذیری در قران و دموکراسی که مورد اصلی این نوشتار است.
بخش یک – مسئولیت در قرآن
مجموعه آیاتی که در قران در مورد جوابگویی به مسئولیت پیامبر و مردم – بدون نیاز به تفسیر و برداشت های شخصی - آمده اند، 15 آیه اند. شما اگر بیشتر یافتید نگارنده را راهنمایی بفرمایید. با سپاس
این آیه ها عبارتند از :
1 - سوره ی بقره (2 ) – آیه 134 :
تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَهَا مَا كَسَبَتْ وَلَكُم مَّا كَسَبْتُمْ وَلاَ تُسْأَلُونَ عَمَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ ﴿۱۳۴﴾
آن جماعت را روزگار به سر آمد دستاورد آنان براى آنان و دستاورد شما براى شماست و از آنچه آنان مىكردهاند شما بازخواست نخواهيد شد
2 – سوره الاعراف (7 ) – آیه 6
فَلَنَسْأَلَنَّ الَّذِينَ أُرْسِلَ إِلَيْهِمْ وَلَنَسْأَلَنَّ الْمُرْسَلِينَ ﴿۶﴾
پس قطعا از كسانى كه [پيامبران] به سوى آنان فرستاده شدهاند خواهيم پرسيد و قطعا از [خود] فرستادگان [نيز] خواهيم پرسيد (۶)
3 - سوره الحجر ( 15 ) آیه 92
فَوَرَبِّكَ لَنَسْأَلَنَّهُمْ أَجْمَعِيْنَ ﴿۹۲﴾
س سوگند به پروردگارت كه از همه آنان خواهيم پرسيد (۹۲)
4 - سوره النحل (16) – آیه 56
وَيَجْعَلُونَ لِمَا لاَ يَعْلَمُونَ نَصِيبًا مِّمَّا رَزَقْنَاهُمْ تَاللّهِ لَتُسْأَلُنَّ عَمَّا كُنتُمْ تَفْتَرُونَ ﴿۵۶﴾
و از آنچه به ايشان روزى داديم نصيبى براى آن [خدايانى] كه نمىدانند [چيست] مىنهند به خدا سوگند كه از آنچه به دروغ برمىبافتيد حتما سؤال خواهيد شد (۵۶)
5 - سوره النحل ( 16 ) آیه 93
وَلَوْ شَاء اللّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلكِن يُضِلُّ مَن يَشَاءُ وَيَهْدِي مَن يَشَاءُ وَلَتُسْأَلُنَّ عَمَّا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿۹۳﴾
و اگر خدا مىخواست قطعا شما را امتى واحد قرار مىداد ولى هر كه را بخواهد بيراه و هر كه را بخواهد هدايت مىكند و از آنچه انجام مىداديد حتما سؤال خواهيد شد (۹۳)
6 – سوره انبیاء ( 21 )– آیه 13
ا تَرْكُضُوا وَارْجِعُوا إِلَى مَا أُتْرِفْتُمْ فِيهِ وَمَسَاكِنِكُمْ لَعَلَّكُمْ تُسْأَلُونَ ﴿۱۳﴾
[هان] مگريزيد و به سوى آنچه در آن متنعم بوديد و [به سوى] سراهايتان بازگرديد باشد كه شما مورد پرسش قرار گيريد (۱۳)
7 - سوره انبیاء (21 ) آیه 23
لَا يُسْأَلُ عَمَّا يَفْعَلُ وَهُمْ يُسْأَلُونَ ﴿۲۳﴾
در آنچه [خدا] انجام مىدهد چون و چرا راه ندارد و[لى] آنان [=انسانها] سؤال خواهند شد (۲۳)
8 - سوره القصص ( 28 ) – آیه 78
قَالَ إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلَى عِلْمٍ عِندِي أَوَلَمْ يَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَهْلَكَ مِن قَبْلِهِ مِنَ القُرُونِ مَنْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُ قُوَّةً وَأَكْثَرُ جَمْعًا وَلَا يُسْأَلُ عَن ذُنُوبِهِمُ الْمُجْرِمُونَ ﴿۷۸﴾
[قارون] گفت من اينها را در نتيجه دانش خود يافتهام آيا وى ندانست كه خدا نسلهايى را پيش از او نابود كرد كه از او نيرومندتر و مالاندوزتر بودند و[لى اين گونه] مجرمان را [نيازى] به پرسيده شدن از گناهانشان نيست (۷۸)
9 - سوره العنکبوت ( 29 ) – آیه 13
وَلَيَحْمِلُنَّ أَثْقَالَهُمْ وَأَثْقَالًا مَّعَ أَثْقَالِهِمْ وَلَيُسْأَلُنَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَمَّا كَانُوا يَفْتَرُونَ ﴿۱۳﴾
و قطعا بارهاى گران خودشان و بارهاى گران [ديگر] را با بارهاى گران خود برخواهند گرفت و مسلما روز قيامت از آنچه به دروغ برمىبستند پرسيده خواهند شد (۱۳)
10 - سوره الاحزاب ( 33) آیه 8
لِيَسْأَلَ الصَّادِقِينَ عَن صِدْقِهِمْ وَأَعَدَّ لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا أَلِيمًا
تا راستان را از صدقشان باز پرسد و براى كافران عذابى دردناك آماده كرده است (۸)
11 - سوره ی صبا (34) – آیه 25
قُل لَّا تُسْأَلُونَ عَمَّا أَجْرَمْنَا وَلَا نُسْأَلُ عَمَّا تَعْمَلُونَ ﴿۲۵﴾
بگو [شما] از آنچه ما مرتكب شدهايم بازخواست نخواهيد شد و [ما نيز] از آنچه شما انجام مىدهيد بازخواست نخواهيم شد (۲۵)
12 - سوره الزخرف ( 43 ) آیه 19
وَجَعَلُوا الْمَلَائِكَةَ الَّذِينَ هُمْ عِبَادُ الرَّحْمَنِ إِنَاثًا أَشَهِدُوا خَلْقَهُمْ سَتُكْتَبُ شَهَادَتُهُمْ وَيُسْأَلُونَ ﴿۱۹﴾
و فرشتگانى را كه خود بندگان رحمانند مادينه [و دختران او] پنداشتند آيا در خلقت آنان حضور داشتند گواهى ايشان به زودى نوشته مىشود و [از آن] پرسيده خواهند شد (۱۹)
13 - سوره الزخرف ( 43 ) - آیه 44
وَإِنَّهُ لَذِكْرٌ لَّكَ وَلِقَوْمِكَ وَسَوْفَ تُسْأَلُونَ ﴿۴۴
و به راستى كه [قرآن] براى تو و براى قوم تو [مايه] تذكرى است و به زودى [در مورد آن] پرسيده خواهيد شد (۴۴)
14 - سوره الرحمن (55) – آیه 39
فَيَوْمَئِذٍ لَّا يُسْأَلُ عَن ذَنبِهِ إِنسٌ وَلَا جَانٌّ ﴿۳۹﴾
در آن روز هيچ انس و جنى از گناهش پرسيده نشود (۳۹)
15 - سوره التکاثر ( 102) آیه 8
ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ ﴿۸﴾
سپس در همان روز است كه از نعمت [روى زمين] پرسيده خواهيد شد (۸)
نکات روشنی که در این آیات به چشم می آیند عبارتند از :
1 - در هیچکدام از این آیات پیامبر مسئولیتی در برابر مردم ندارد و در نتیجه هیچ مسئولیتی هم در پاسخگویی به مردم ندارد.
این موضوعی مشخص و روشن است؛ چون پیامبر فرستاده ی خداست و برگزیده ی مردم نیست تا در برابر آنان مسئولیتی داشته و مجبور به پاسخگویی باشد.
در این مورد اصلن آیه ای نیست که بتوان به آن در موافقت و یا مخالفت استناد کرد.
2 - در هیچکدام از این آیات پیامبر مسئول اعمال مردم نیست. یعنی او مجبور نیست بخاطر اعمال مردم حتا پاسخگوی خدا باشد و بخاطر اعمال مردم مسئولیتی متوجه اش از طرف خداوند شده باشد.
3 - درهیچکدام از این آیات مردم در برابر پیامبر مسئول نیستند تا مجبور باشند به پیامبر پاسخگو باشند. !!
4 - در هیچ آیه ای به پیامبر دستور داده نشده که مردم را بخاطر اعمالشان مورد سرزنش، بازجویی و بازپرسی قرار دهد.!!
اما :
5 - در این آیات مرتب یادآوری شده است که همه – پیامبر و مردم – مورد بازخواست قرار خواهند گرفت.
6 - در همه ی این آیات بازخواست کننده نه پیامبر است به عنوان اول شخص مفرد، نه مردم اند به عنوان دوم شخص جمع، بلکه هر دو توسط شخص سومی که خداوند باشد، بازخواست خواهند شد. در همه ی آیات چنین آمده است ؛پیامبر و مردم " پرسیده خواهند شد "
یعنی همه:
فقط در برابر خداوند مسئولند و توسط وی مورد بازخواست قرار می گیرند و مردم حتا توسط پبامبر مورد بازخواست قرار نمی گیرند. هیچ دستوری به او در این مورد داده نشده است. تا چه رسد به حکومت هایی که ادعای اسلامی داشته و دارند.
آیا نکته ی دیگری هم در این آیات دیده می شود که در این نوشته نیست؟ از زحمتی که می کشید سپاسگزارم .
و دو نکته ی مهمی که در این جا وجود دارند و آنقدر در ذهن ما جا گرفته و باورش داریم که حسشان نمی کنیم این است که :
الف - مسئولیت پیامبر و مردم در برابر خدا، امری انتخابی نیست بلکه امری اجباری است.
یعنی تعدادی افراد خود را برای پیامبری نامزد نمی کنند تا خدا یکی را از بین آنان انتخاب کند! بلکه این خداست که کسی را به پیامبری انتخاب کرده و آن شخص مجبور است که این انتخاب و ماموریتش را بپذیرد! و مجبور هم هست در برابر خداوند پاسخگو باشد – به آیات بالا توجه کنید- .
وضع مردم هم بهتر از پیامبر نیست. آنان چه بخواهند و چه نخواهند باید پاسخگوی خدا باشند؛ و البته فقط پاسخگوی خدا و نه حتا پیامبر تا چه رسد به مدعیان رهبری مذهبی.
ب – مسئولیت در قرآن و پاسخگویی مردم و پیامبر به خداوند نقد نیست.
زیرا در هیچ آیه ای زمان بازخواست تعیین نشده تا معلوم شود این بازخواست در همین دنیا انجام می شود یا در آن دنیا. از قراین و تاریخ پیداست که این بازخواست در این دنیا انجام نمی شود. چون تاریخ چند هزار ساله ی دنیا با پنج پیامبر اول العزم و چند هزار غیر اولی العزم چنین چیزی را نشان نداده است. و کار به روز قیامت محول شده است.
و یک نکته اضافی که گفتنش لازم است این که:
تمامی آیات عظام که هیچ، حتا طلبه های نوجوان خود را منادی قران، و همطراز رسول اله می دانند، به همین دلیل دقیقن مانند پیامبر به مردم پاسخگو نیستند.
چون خود را هم ارز رسول اله می دانند، به همه می گویند ما در برابر خدا مسئولیم نه در برابر مردم. به این ترتیب توجیه شرعی برای فرار از بازخواست شدن توسط مردم برای خود فراهم کرده و هر حکمی را که منافعشان ایجاب کنند صادر می کنند و آن را حکم شرعی قلمداد می نمایند.
اینان قدم را بالاتر گذاشته و خود را حتا جانشین خدا می دانند. زیرا هر حرفی که می زنند نه پیشنهاد به مردم که انجام آن را تکلیف مردم می دانند؛ تکلیفی که از طرف خدا تعیین شده است !!!!
ادامه این نوشتار " تفاوت های مسئولیت پذیری در قران و دموکراسی " است که حرف اصلی این نوشتار است.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر